මජ්ඣිම නිකාය - මූල පණ්ණාසකෝ - මහාවේදල්ල සුත්තං
මහාවේදල්ල සුත්තං
ප්‍රශ්නෝත්තර සාකච්ඡාවක් වශයෙන් වදාළ විස්තරාත්මක දෙසුම
1. ඒවං මේ සුතං: ඒකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජේතවනේ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමේ. අථ ඛෝ ආයස්මා මහාකොට්ඨිතෝ සායන්හසමයං පතිසල්ලානා වුට්ඨිතෝ යේනායස්මා සාරිපුත්තෝ තේනුපසංකමි. උපසංකමිත්වා ආයස්මතා සාරිපුත්තේන සද්ධිං සම්මෝදි. සම්මෝදනීයං කථං සාරාණීයං වීතිසාරෙත්වා ඒකමන්තං නිසීදි, ඒකමන්තං නිසින්නෝ ඛෝ ආයස්මා මහාකොට්ඨිතෝ ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං ඒතදවෝච:
මා හට අසන්නට ලැබුනේ මේ විදිහටයි. ඒ දවස්වල භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඩසිටියේ සැවැත් නුවර ජේතවනයේ අනේපිඬු සිටුතුමාගේ ආරාමයේ. එදා ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිතයන් වහන්සේ සවස් වරුවේ භාවනාවෙන් නැගිටලා, ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් වහන්සේ වෙත පැමිණුනා. පැමිණ ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් වහන්සේ සමඟ පිළිසඳර කතා බහේ යෙදිලා, පැත්තකින් වාඩිවුනා. වාඩිවෙලා ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිතයන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් වහන්සේගෙන් මෙහෙම ඇහුවා.
2. “දුප්පඤ්ඤෝ දුප්පඤ්ඤෝති ආවුසෝ වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛෝ ආවුසෝ දුප්පඤ්ඤෝති වුච්චතී”ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘ප්‍රඥා රහිත කෙනා, ප්‍රඥා රහිත කෙනා’ කියල කියනවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ප්‍රඥා රහිත කෙනා කියල කියන්නෙ කොච්චරකින් ද?”
නප්පජානාති නප්පජානාතීති ඛෝ ආවුසෝ, තස්මා දුප්පඤ්ඤෝති වුච්චති. කිඤ්ච නප්පජානාති? ඉදං දුක්ඛන්ති නප්පජානාති, අයං දුක්ඛසමුදයෝති නප්පජානාති, අයං දුක්ඛනිරෝධෝති නප්පජානාති, අයං දුක්ඛනිරෝධගාමිණී පටිපදාති නප්පජානාති. නප්පජානාති, නප්පජානාතීති ඛෝ ආවුසෝ, තස්මා දුප්පඤ්ඤෝති වුච්චතී.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘අවබෝධයක් නෑ. අවබෝධයක් නෑ’ කියන අර්ථයෙනුයි ප්‍රඥා රහිත කෙනා කියල කියන්නෙ. අවබෝධයක් නැත්තෙ මොකක් ගැනද? ‘දුක කියන්නෙ මේකයි’ කියල අවබෝධයක් නෑ. ‘දුකේ හටගැනීම කියන්නෙ මේකයි’ කියල අවබෝධයක් නෑ. ‘දුකේ නැතිවීම කියන්නෙ මේකයි’ කියල අවබෝධයක් නෑ. ‘දුක් නැතිවන්නා වූ මාර්ගය මේකයි’ කියල අවබෝධයක් නෑ. ප්‍රිය අයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘අවබෝධයක් නෑ, අවබෝධයක් නෑ’ කියන අර්ථයෙනුයි ප්‍රඥා රහිත කෙනා කියල කියන්නෙ.”
3. සාධාවුසෝ’ති ඛෝ ආයස්මා මහාකොට්ඨිතෝ ආයස්මතෝ සාරිපුත්තස්ස භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමෝදිත්වා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං උත්තරිං පඤ්හං ආපුච්ඡි:
“සාදු !සාදු ! ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස” කියල ආයුෂ්මත් මහාකොට්ඨිතයන් වහන්සේ, ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් වහන්සේ වදාළ කරුණු සතුටින් පිළිගත්තා. අනුමෝදන් වුනා. ඊට පස්සෙ ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් වහන්සේගෙන් ආයෙමත් ප්‍රශ්නයක් ඇහුවා.
“පඤ්ඤවා පඤ්ඤවාති, ආවුසෝ වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛෝ ආවුසෝ පඤ්ඤවාති වුච්චතී”ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘ප්‍රඥාවන්තයා, ප්‍රඥාවන්තයා’ කියල කියනවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ප්‍රඥාවන්තයා කියල කියන්නෙ කොච්චරකින් ද?”
පජානාති පජානාතී’ති ඛෝ ආවුසෝ, තස්මා පඤ්ඤවාති වුච්චති. කිඤ්ච පජානාති?. ‘ඉදං දුක්ඛන්ති පජානාති, අයං දුක්ඛසමුදයෝති පජානාති, අයං දුක්ඛනිරෝධෝති, පජානාති. අයං දුක්ඛනිරෝධගාමිණී පටිපදාති පජානාති. පජානාති පජානාතීති ඛෝ ආවුසෝ, තස්මා පඤ්ඤවාති වුච්චති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘අවබෝධ කරනවා, අවබෝධ කරනවා’ කියන අර්ථයෙනුයි ප්‍රඥාවන්තයා කියන්නෙ. අවබෝධ කරන්නෙ මොකක්ද? ‘දුක කියන්නෙ මේකයි’ කියල අවබෝධ කරනවා. ‘මේක තමයි දුකේ හටගැනීම’ කියල අවබෝධ කරනවා. ‘මේක තමයි දුකේ නැතිවීම’ කියල අවබෝධ කරනවා. ‘මේක තමයි දුක් නැති වන්නා වූ මාර්ගය’ කියල අවබෝධ කරනවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘අවබෝධ කරනවා, අවබෝධ කරනවා’ කියන අර්ථයෙනුයි ප්‍රඥාවන්තයා කියන්නෙ.”
4. “විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණන්ති ආවුසෝ වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛෝ ආවුසෝ විඤ්ඤාණන්ති වුච්චතී”ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘විඤ්ඤාණය, විඤ්ඤාණය’ කියල කියනවා. ප්‍රිිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, විඤ්ඤාණය කියන්නෙ කොච්චරකින් ද?”
විජානාති විජානාතීති ඛෝ ආවුසෝ, තස්මා විඤ්ඤාණන්ති වුච්චති. කිඤ්ච විජානාතිථ සුඛන්තිපි විජානාති, දුක්ඛන්තිපි විජානාති, අදුක්ඛමසුඛන්තිපි විජානාති. විජානාති විජානාතීති ඛෝ ආවුසෝ, තස්මා විඤ්ඤාණන්ති වුච්චතීති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘දැනගන්නවා, දැනගන්නවා’ කියන අර්ථයෙනුයි විඤ්ඤාණය කියන්නෙ. දැනගන්නෙ මොනවාද? සැපයත් දැනගන්නවා. දුකත් දැනගන්නවා. දුක් සැප රහිත බවත් දැනගන්නවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘දැනගන්නවා, දැනගන්නවා’ කියන අර්ථයෙනුයි විඤ්ඤාණය කියන්නෙ.”
5. “යා චාවුසෝ පඤ්ඤා, යඤ්ච විඤ්ඤාණං ඉමේ ධම්මා සංසට්ඨා උදාහු විසංසට්ඨා, ලබ්භා ච පනිමේසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපේතු”න්ති.
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යම් ප්‍රඥාවක් ඇද්ද, යම් විඤ්ඤාණයකුත් ඇද්ද, මේ දේවල් එකට ද පවතින්නෙ? නැත්නම් වෙන් වෙලාද පවතින්නෙ? මේ දේවල් වෙන් වෙන් වශයෙන් හඳුනාගන්න පුළුවන්ද?”
යා චාවුසෝ පඤ්ඤා, යඤ්ච විඤ්ඤාණං ඉමේ ධම්මා සංසට්ඨා නෝ විසංසට්ඨා. න ච ලබ්භා ඉමේසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපේතු. යඤ්චාවුසෝ පජානාති තං විජානාති. යං විජානාති තං පජානාති. තස්මා ඉමේ ධම්මා සංසට්ඨා නෝ විසංසට්ඨා. න ච ලබ්භා ඉමේසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපේතුන්ති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යම් ප්‍රඥාවක් ඇද්ද, යම් විඤ්ඤාණයකුත් ඇද්ද, මේ දේවල් තිබෙන්නෙ එකටයි. වෙන් වෙලා නොවෙයි. මේ දේවල් වෙන් වෙන් වශයෙන් බෙදා දක්වන්න පුළුවන්කමක් නෑ. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යමක් අවබෝධ කරයි නම්, ඒක තමයි දැනගන්නෙ. යමක් දැනගනී නම්, ඒක තමයි අවබෝධ කරන්නෙ. ඒ නිසා මේ දේවල් එකටයි පවතින්නෙ. වෙන් වෙලා නොවේ. මේ දේවල් වෙන් වෙන් වශයෙන් බෙදා දක්වන්න පුළුවන්කමක් නෑ.”
6. “යා චාවුසෝ පඤ්ඤා, යඤ්ච විඤ්ඤාණං ඉමේසං ධම්මානං සංසට්ඨානං නෝ විසංසට්ඨානං කිං නානාකරණ”න්ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යම් ප්‍රඥාවක් ඇද්ද, යම් විඤ්ඤාණයකුත් ඇද්ද, මේවා තියෙන්නෙ එකට නම්, මේවා තියෙන්නෙ වෙන් නොවී නම්, මේ දෙකේ තියෙන වෙනස්කම මොකක් ද?”
“යා චාවුසෝ පඤ්ඤා, යඤ්ච විඤ්ඤාණං ඉමේසං ධම්මානං සංසට්ඨානං නෝ විසංසට්ඨානං පඤ්ඤා භාවේතබ්බා, විඤ්ඤාණං පරිඤ්ඤෙය්‍යං. ඉදං නේසං නානාකරණ”න්ති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යම් ප්‍රඥාවක් ඇද්ද, යම් විඤ්ඤාණයකුත් ඇද්ද, මේවා තියෙන්නෙ එකට තමයි. මේවා තියෙන්නෙ වෙන් නොවී තමයි. නමුත් ප්‍රඥාව කියන්නෙ ප්‍රගුණ කළ යුතු (භාවේතබ්බා) දෙයක්. විඤ්ඤාණය කියන්නෙ මුළුමනින් ම අවබෝධ කළ යුතු (පරිඤ්ඤෙය්‍යං) දෙයක්. ඕක තමයි මේ දෙකේ වෙනස.”
7. “වේදනා වේදනාති, ආවුසෝ වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛෝ ආවුසෝ වේදනාති වුච්චතී”ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘විඳීම, විඳීම’ කියල කියනවා. විඳීම කියල කියන්නෙ කොච්චරකින් ද?”
වේදේති වේදේතීති ඛෝ ආවුසෝ, තස්මා වේදනාති වුච්චති. කිඤ්ච වේදේති? සුඛම්පි වේදේති, දුක්ඛම්පි වේදේති, අදුක්ඛමසුඛම්පි වේදේති. වේදේති වේදේතීති ඛෝ ආවුසෝ, තස්මා වේදනාති වුච්චතීති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘විඳිනවා, විඳිනවා’ කියන අර්ථයෙනුයි විඳීම කියන්නෙ. මොකක් ද විඳින්නෙ? සැපත් විඳිනවා. දුකත් විඳිනවා. දුක් සැප රහිත බවත් විඳිනවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුනි ‘විඳිනවා, විඳිනවා’ කියන අර්ථයෙනුයි විඳීම කියන්නෙ.”
8. “සඤ්ඤා සඤ්ඤාති ආවුසෝ වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛෝ ආවුසෝ සඤ්ඤාති වුච්චතී”ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘සඤ්ඤාව සඤ්ඤාව’ කියල කියනවා. සඤ්ඤාව කියල කියන්නෙ කොච්චරකින් ද?”
සඤ්ජානාති සඤ්ජානාතීති ඛෝ ආවුසෝ, තස්මා සඤ්ඤාති වුච්චති. කිඤ්ච සඤ්ජානාති? නීලකම්පි සඤ්ජානාති, පීතකම්පි සඤ්ජානාති, ලෝහිතකම්පි සඤ්ජානාති, ඕදාතම්පි සඤ්ජානාති සඤ්ජානාති, සඤ්ජානාතීති ඛෝ ආවුසෝ, තස්මා සඤ්ඤාති වුච්චති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘හඳුනාගන්නවා, හඳුනාගන්නවා’ කියන අර්ථයෙනුයි සඤ්ඤාව කියල කියන්නෙ. මොනවා ද හඳුනාගන්නෙ? නිල් පාටත් හඳුනාගන්නවා. කහ පාටත් හඳුනාගන්නවා. රතු පාටත් හඳුනා ගන්නවා. සුදු පාටත් හඳුනාගන්නවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ‘හඳුනාගන්නවා හඳුනාගන්නවා’ කියන අර්ථයෙනුයි සඤ්ඤාව කියන්නෙ.”
9. “යා චාවුසෝ වේදනා යා ච සඤ්ඤා යඤ්ච විඤ්ඤාණං ඉමේ ධම්මා සංසට්ඨා උදාහු විසංසට්ඨා, ලබ්භා ච පනිමේසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපේතු”න්ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යම් විඳීමක් ඇද්ද, යම් සඤ්ඤාවක් ඇද්ද, යම් විඤ්ඤාණයක් ඇද්ද, මේවා එකට ද තියෙන්නෙ? නැත්නම් වෙන් වෙලා ද? මේවා වෙන් වෙන් වශයෙන් බෙදා දක්වන්න පුළුවන් ද?”
“යා චාවුසෝ වේදනා යා ච සඤ්ඤා යඤ්ච විඤ්ඤාණං ඉමේ ධම්මා සංසට්ඨා නෝ විසංසට්ඨා. න ච ලබ්භා ඉමේසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපේතුං. යඤ්චාවුසෝ වේදේති තං සඤ්ජානාති, යං සඤ්ජානාති තං විජානාති, තස්මා ඉමේ ධම්මා සංසට්ඨා නෝ විසංසට්ඨා. න ච ලබ්භා ඉමේසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපේතුන්ති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යම් විඳීමක් ඇද්ද, යම් සඤ්ඤාවක් ඇද්ද, යම් විඤ්ඤාණයක් ඇද්ද, මේවා තියෙන්නෙ එකටයි. වෙන් වෙලා නොවෙයි. මේවා වෙන් වෙන් වශයෙන් බෙදා දක්වන්න පුළුවන්කමක් නෑ. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යමක් විඳිනවා නම්, හඳුනගන්නෙ එයයි. යමක් හඳුන ගන්නවා නම්, දැනගන්නෙ එයයි. එම නිසා ඔය දේවල් තියෙන්නෙ එකට මිසක්, වෙන් වෙලා නොවෙයි. අනික, ඔය දේවල් වෙන් වෙන් වශයෙන් බෙදා දක්වන්න පුළුවන්කමක් නෑ.”
10. “නිස්සට්ඨේන හාවුසෝ පඤ්චහි ඉන්ද්‍රියේහි පරිසුද්ධේන මනෝවිඤ්ඤාණේන කිං නෙය්‍ය”න්ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, පංච ඉන්ද්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වුණු, පිරිසිදු මනෝ විඤ්ඤාණයෙන් දැනගන්න පුළුවන් වෙන්නෙ මොකක් ද?”
නිස්සට්ඨේන හාවුසෝ පඤ්චහි ඉන්ද්‍රියේහි පරිසුද්ධේන මනෝවිඤ්ඤාණේන අනන්තෝ ආකාසෝති ආකාසානඤ්චායතනං නෙය්‍යං, අනන්තං විඤ්ඤාණන්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං නෙය්‍යං, නත්ථි කිඤ්චීති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං නෙය්‍යන්ති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, පංච ඉන්ද්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වුණු පිරිසිදු මනෝ විඤ්ඤාණයෙන් ‘ආකාසය අනන්තයි’ කියල ආකාසානඤ්චායතනය දැනගන්න පුළුවනි. ‘විඤ්ඤාණය අනන්තයි’ කියල විඤ්ඤාණඤ්චායතනය දැනගන්න පුළුවනි. ‘මොකවත් නෑ’ කියල ආකිඤ්චඤ්ඤායතනය දැනගන්න පුළුවනි.”
11. “නෙය්‍යං පනාවුසෝ ධම්මං කේන පජානාතී”ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඒ දැනගන්න දේ අවබෝධ කරන්නෙ මොකෙන් ද?”
නෙය්‍යං ඛෝ, ආවුසෝ, ධම්මං පඤ්ඤාචක්ඛුනා පජානාතීති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඒ දැනගන්න දේ අවබෝධ කරන්නෙ ප්‍රඥා ඇසින්.”
12. “පඤ්ඤා පනාවුසෝ කිමත්ථියා”ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ප්‍රඥාවේ ඇති ප්‍රයෝජනය මොකක් ද?”
පඤ්ඤා ඛෝ ආවුසෝ අභිඤ්ඤත්ථා පරිඤ්ඤත්ථා පහානත්ථාති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ප්‍රඥාව විශේෂ ඥානය ලබාගැනීම (අභිඤ්ඤත්ථා) ප්‍රයෝජන කරගෙනයි තියෙන්නෙ. පූර්ණ අවබෝධය ලබාගැනීම (පරිඤ්ඤත්ථා) ප්‍රයෝජන කරගෙනයි තියෙන්නෙ. අකුසල් ප්‍රහාණය කිරීම (පහානත්ථා) ප්‍රයෝජන කරගෙනයි තියෙන්නෙ.”
13. කති පනාවුසෝ පච්චයා සම්මාදිට්ඨියා උප්පාදායාති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, සම්මා දිට්ඨිය ඇතිවෙන්න උපකාර වෙන්නෙ මොනවා ද?”
ද්වේ ඛෝ ආවුසෝ පච්චයා සම්මාදිට්ඨියා උප්පාදාය: පරතෝ ච ඝෝසෝ, යෝනිසෝ ච මනසිකාරෝ ඉමේ ඛෝ ආවුසෝ ද්වේ පච්චයා සම්මාදිට්ඨියා උප්පාදායාති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, සම්මා දිට්ඨිය ඇතිවෙන්න උපකාර වෙන කරුණු දෙකකි. එනම් චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය අසන්න ලැබීමත්, (පරතෝ ඝෝෂය) ඊට අනුකූලව නුවණින් විමසීමත් (යෝනිසෝ මනසිකාරය) ය. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, සම්මා දිට්ඨිය ඇතිවෙන්න උපකාර වෙන්නෙ ඔය කරුණු දෙකයි.”
14. කතීහි පනාවුසෝ අංගේහි අනුග්ගහීතා සම්මාදිට්ඨි චේතෝවිමුත්තිඵලා ච හෝති චේතෝවිමුත්තිඵලානිසංසා ච. පඤ්ඤාවිමුත්තිඵලා ච හෝති පඤ්ඤාවිමුත්තිඵලානිසංසා චාති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අංග කීයකින් අනුග්‍රහ ලබන සම්මා දිට්ඨිය ද, චිත්ත විමුක්ති ඵලය ඇතිකරන්නෙ? චිත්ත විමුක්ති ඵලය ආනිශංස කරගන්නෙ? ප්‍රඥා විමුක්ති ඵලය ඇති කරගන්නෙ? ප්‍රඥා විමුක්ති ඵලය ආනිශංස කරගන්නෙ?”
පඤ්චහි ඛෝ ආවුසෝ අංගේහි අනුග්ගහීතා සම්මාදිට්ඨි චේතෝවිමුත්තිඵලා ච හෝති චේතෝවිමුත්තිඵලානිසංසා ච. පඤ්ඤාවිමුත්තිඵලා ච හෝති පඤ්ඤාවිමුත්තිඵලානිසංසා ච: ඉධාවුසෝ සම්මාදිට්ඨි සීලානුග්ගහීතා ච හෝති, සුතානුග්ගහීතා ච හෝති, සාකච්ඡානුග්ගහීතා ච හෝති, සමථානුග්ගහීතා ච හෝති, විපස්සනානුග්ගහීතා ච හෝති. ඉමේහි ඛෝ ආවුසෝ පඤ්චහි අංගෙහි අනුග්ගහීතා සම්මාදිට්ඨි චේතෝවිමුත්තිඵලා ච හෝති චේතෝවිමුත්තිඵලානිසංසා ච පඤ්ඤාවිමුත්තිඵලා ච හෝති පඤ්ඤාවිමුත්තිඵලානිසංසා චාති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, කරුණු පහකින් අනුග්‍රහ ලබන සම්මා දිට්ඨිය නිසයි චිත්ත විමුක්ති ඵලය ඇතිවෙන්නෙ. චිත්ත විමුක්ති ඵලය ආනිශංස කරගන්නෙ. ප්‍රඥා විමුක්ති ඵලය ඇතිවෙන්නෙ. ප්‍රඥා විමුක්ති ඵලය ආනිශංස කරගන්නෙ. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, සම්මා දිට්ඨියට සීලයෙනුත් අනුග්‍රහ ලැබෙනවා. ධර්ම ඥානයෙනුත් අනුග්‍රහ ලැබෙනවා. සාකච්ඡාවෙනුත් අනුග්‍රහ ලැබෙනවා. සමථයෙනුත් අනුග්‍රහ ලැබෙනවා. විදර්ශනාවෙනුත් අනුග්‍රහ ලැබෙනවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔය කරුණු පහෙන් අනුග්‍රහ ලබන සම්මා දිට්ඨියෙනුයි චිත්ත විමුක්ති ඵලය ඇතිවෙන්නෙ. චිත්ත විමුක්ති ඵලය ආනිසංස කරගන්නෙ. ප්‍රඥා විමුක්ති ඵලය ඇතිවෙන්නෙ. ප්‍රඥා විමුක්ති ඵලය ආනිශංස කරගන්නෙ.”
15. කති පනාවුසෝ භවාති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, භව කීයක් තියෙනවා ද?”
තයෝ මේ ආවුසෝ භවා: කාමභවෝ, රූපභවෝ, අරූපභවෝති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, භව තුනයි තියෙන්නෙ. කාම භවය, රූප භවය හා අරූප භවයයි.”
16. කථං පනාවුසෝ ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති හෝතීති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අනාගතේ ආයෙමත් භවයක් හැදිල උපදින්නෙ කොහොම ද?”
අවිජ්ජානීවරණානං ඛෝ ආවුසෝ සත්තානං තණ්හාසංයෝජනානං තත්‍ර තත්‍රාභිනන්දනා ඒවං ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති හෝතීති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අවිද්‍යාවෙන් වැසී ගිය, තණ්හාවෙන් බැඳී ගිය සත්වයන්ගේ ඒ ඒ තැන, ඒ ඒ දෙය සතුටින් පිළිගැනීමක් ඇද්ද, අන්න ඒ නිසයි අනාගතේ ආයෙමත් භවයක් ඇතිවෙලා ඉපදීම සිද්ධ වෙන්නෙ.”
17. කථං පනාවුසෝ, ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති න හෝතීති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අනාගතේ ආයෙමත් භවයක් හැදිල, උපදින ස්වභාවය නැතිවෙන්නෙ කොහොමද?”
අවිජ්ජාවිරාගා ඛෝ ආවුසෝ විජ්ජුප්පාදා තණ්හානිරෝධා ඒවං ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති න හෝතීති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අවිද්‍යාව කෙරෙහි තියෙන ඇලීම නැතිකිරීමෙන්, විද්‍යාව උපදවා ගැනීමෙන්, තණ්හාව නිරුද්ධ වීමෙන් තමයි අනාගතේ ආයෙමත් භවයක් හැදිල, ඉපදෙන ස්වභාවය නැතිවෙන්නෙ.”
18. කතමං පනාවුසෝ පඨමං ඣානන්ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ප්‍රථම ධ්‍යානය කියන්නෙ මොකක් ද?”
ඉධාවුසෝ භික්ඛු විවිච්චේව කාමේහි විවිච්ච අකුසලේහි ධම්මේහි සවිතක්කං සවිචාරං විවේකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං වුච්චතාවුසෝ පඨමං ඣානන්ති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, මෙහි භික්ෂුව කාමයෙන් වෙන්ව. අකුසලයෙන් වෙන්ව, විතර්ක සහිත, විචාර සහිත, චිත්ත විවේකයෙන් හටගත්, ප්‍රීතිය, සුඛය ඇති ප්‍රථම ධ්‍යානය ඇති කරගෙන ඉන්නවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, මේක තමයි ප්‍රථම ධ්‍යානය කියල කියන්නෙ.”
19. පඨමං පනාවුසෝ ඣානං කතංගිකන්ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ප්‍රථම ධ්‍යානය අංග කීයකින් යුක්තයි ද?”
පඨමං ඛෝ ආවුසෝ ඣානං පඤ්චංගිකං: ඉධාවුසෝ පඨමං ඣානං සමාපන්නස්ස භික්ඛුනෝ විතක්කෝ ච වත්තති විචාරෝ ච. පීති ච සුඛඤ්ච චිත්තේකග්ගතා ච. පඨමං ඛෝ ආවුසෝ ඣානං ඒවං පඤ්චංගිකන්ති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ප්‍රථම ධ්‍යානය අංග පහකින් යුක්තයි. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ප්‍රථම ධ්‍යානයට සමවැදිල ඉන්න භික්ෂුව තුළ විතර්කය තියෙනවා. විචාරය තියෙනවා. ප්‍රීතිය තියෙනවා. සුඛය තියෙනවා. සිතේ එකඟ බව තියෙනවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ප්‍රථම ධ්‍යානයේ තියෙන්නෙ ඔය අංග පහ තමයි.”
20. පඨමං පනාවුසෝ, ඣානං කතංගවිප්පහීනං කතංගසමන්නාගතන්ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ප්‍රථම ධ්‍යානය තුළ අංග කීයක් නැද්ද? අංග කීයක් තියෙනවා ද?”
පඨමං ඛෝ ආවුසෝ ඣානං පඤ්චංගවිප්පහීනං පඤ්චංගසමන්නාගතං: ඉධාවුසෝ පඨමං ඣානං සමාපන්නස්ස භික්ඛුනෝ කාමච්ඡන්දෝ පහීනෝ හෝති, ව්‍යාපාදෝ පහීනෝ හෝති, ථීනමිද්ධං පහීනං හෝති, උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහීනං හෝති, විචිකිච්ඡා පහීනා හෝති, විතක්කෝ ච වත්තති විචාරෝ ච පීති ච සුඛඤ්ච චිත්තේකග්ගතා ච. පඨමං ඛෝ ආවුසෝ ඣානං ඒවං පඤ්චංගවිප්පහීනං පඤ්චංගසමන්නාගතන්ති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ප්‍රථම ධ්‍යානය අංග පහකින් තොරයි. අංග පහකින් යුක්තයි. ප්‍රථම ධ්‍යානයට සමවැදෙන භික්ෂුව තුළ කාම අරමුණු ගැන ආශාවක් නෑ. තරහක් නෑ. නිදිමත අලස බව නෑ. හිතේ විසිරීමක් පසුතැවිල්ලක් නෑ, සැකයක් නෑ. නමුත් විතර්කය තියෙනවා. විචාරය තියෙනවා. ප්‍රීතිය තියෙනවා. සුඛය තියෙනවා. හිතේ එකඟ බව තියෙනවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔය විදියට පළවෙනි ධ්‍යානය අංග පහකින් තොරයි. අංග පහකින් යුක්තයි.”
21. පඤ්චිමානී ආවුසෝ ඉන්ද්‍රියානි නානාවිසයානි නානාගෝචරානි න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගෝචරවිසයං පච්චනුභොන්ති, සෙය්‍යථිදං: චක්ඛුන්ද්‍රියං සෝතින්ද්‍රියං ඝානින්ද්‍රියං ජිව්හින්ද්‍රියං කායින්ද්‍රියං. ඉමේසං ඛෝ ආවුසෝ පඤ්චන්නං ඉන්ද්‍රියානං නානාවිසයානං නානාගෝචරානං න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගෝචරවිසයං පච්චනුභොන්තානං කිං පටිසරණං, කෝ ච නේසං ගෝචරවිසයං පච්චනුභෝතීති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, විවිධ අරමුණු ඇති, විවිධ ගොදුරු ඇති, මේ ඉන්ද්‍රිය පහක් තියෙනවා. මේ ඉන්ද්‍රියයන් පහ ඔවුනොවුන්ගේ අරමුණු ගැනීම් කළවම් කරගන්නෙ නෑ. එනම්; ඇස නැමැති ඉන්ද්‍රිය, කන නැමැති ඉන්ද්‍රිය, නාසය නැමැති ඉන්ද්‍රිය, දිව නැමති ඉන්ද්‍රිය, කය නැමැති ඉන්ද්‍රිය. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, නොයෙක් අරමුණු ඇති, නොයෙක් ගොදුරු ඇති, එකිනෙකට අදාළ අරමුණු කළවම් නොවෙන, ඔය ඉන්ද්‍රිය පහට පිළිසරණ මොකක් ද? ඔය ඉන්ද්‍රිය පහට ලැබෙන ඒ අරමුණු අත්දකින්නෙ කවුද?”
පඤ්චිමානි ආවුසෝ ඉන්ද්‍රියානි නානාවිසයානි නානාගෝචරානි න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගෝචරවිසයං පච්චනුභොන්ති සෙය්‍යථිදං: චක්ඛුන්ද්‍රියං, සෝතින්ද්‍රියං, ඝානින්ද්‍රියං, ජිව්හින්ද්‍රියං, කායින්ද්‍රියං. ඉමේසං ඛෝ ආවුසෝ පඤ්චන්නං ඉන්ද්‍රියානං නානාවිසයානං නානාගෝචරානං න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගෝචරවිසයං පච්චනුභොන්තානං මනෝපටිසරණං, මනෝ ච නේසං ගෝචරවිසයං පච්චනුභෝතීති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, විවිධ අරමුණු ඇති, විවිධ ගොදුරු ඇති, මේ ඉන්ද්‍රියයන් පහක් තියෙනවා. මේ ඉන්ද්‍රියයන් පහ ඔවුනොවුන්ගේ අරමුණු ගැනීම් කළවම් කරගන්නෙ නෑ. එනම්; ඇස නැමැති ඉන්ද්‍රිය, කන නැමැති ඉන්ද්‍රිය, නාසය නැමැති ඉන්ද්‍රිය, දිව නැමති ඉන්ද්‍රිය, කය නැමැති ඉන්ද්‍රිය ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, නොයෙක් අරමුණු ඇති, නොයෙක් ගොදුරු ඇති, එකිනෙකට අදාළ අරමුණු කළවම් නො වෙන, ඔය ඉන්ද්‍රිය පහට පිළිසරණ වෙන්නේ මනසයි. ඔවුනොවුන් ගේ ඒ අරමුණු විෂය අත්දකින්නේ ද මනස යි.”
22. පඤ්චිමානි ආවුසෝ ඉන්ද්‍රියානි සෙය්‍යථිදං: චක්ඛුන්ද්‍රියං සෝතින්ද්‍රියං ඝානින්ද්‍රියං ජිව්හින්ද්‍රියං කායින්ද්‍රියං. ඉමානි ඛෝ ආවුසෝ පඤ්චින්ද්‍රියානි කිං පටිච්ච තිට්ඨන්තීති?.
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, පංච ඉන්ද්‍රියයන් කියන්නෙ මේවාටයි. එනම්; ඇස නම් වූ ඉන්ද්‍රිය, කන නම් වූ ඉන්ද්‍රිය, නාසය නම් වූ ඉන්ද්‍රිය, දිව නම් වූ ඉන්ද්‍රිය, කය නම් වූ ඉන්ද්‍රියයි. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, මේ පංච ඉන්ද්‍රියයන් පවතින්නෙ කුමක උපකාරයෙන් ද?”
පඤ්චිමානි ආවුසෝ ඉන්ද්‍රියානි. සෙය්‍යථිදං: චක්ඛුන්ද්‍රියං සෝතින්ද්‍රියං ඝානින්ද්‍රියං ජිව්හින්ද්‍රියං කායින්ද්‍රියං. ඉමානි ඛෝ ආවුසෝ පඤ්චින්ද්‍රියානි ආයුං පටිච්ච තිට්ඨන්තීති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, පංච ඉන්ද්‍රියයන් කියන්නෙ මේවාට යි. එනම්; ඇස නම් වූ ඉන්ද්‍රිය, කන නම් වූ ඉන්ද්‍රිය, නාසය නම් වූ ඉන්ද්‍රිය, දිව නම් වූ ඉන්ද්‍රිය, කය නම් වූ ඉන්ද්‍රියයි. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, මේ පංච ඉන්ද්‍රියයන් පවතින්නේ ආයුෂ උපකාරයෙන්.”
23. ආයු පනාවුසෝ කිං පටිච්ච තිට්ඨතීති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ආයුෂ පවතින්නේ කුමක උපකාරයෙන් ද?”
ආයු උස්මං පටිච්ච තිට්ඨතීති.
(පිළිතුර) “ආයුෂ පවතින්නෙ උණුසුම උපකාරයෙන්.”
24. උස්මා පනාවුසෝ කිං පටිච්ච තිට්ඨතීති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, උණුසුම පවතින්නේ කුමක උපකාරයෙන් ද?”
උස්මා ආයුං පටිච්ච තිට්ඨතීති.
(පිළිතුර) “උණුසුම පවතින්නෙ ආයුෂ උපකාරයෙන්.”
25. ඉදානේව ඛෝ මයං ආවුසෝ ආයස්මතෝ සාරිපුත්තස්ස භාසිතං ඒවං ආජානාම: ‘ආයු උස්මං පටිච්ච තිට්ඨතීති. ඉදානේව ඛෝ මයං ආවුසෝ ආයස්මතෝ සාරිපුත්තස්ස භාසිතං ඒවං ආජානාම: ‘උස්මා ආයුං පටිච්ච තිට්ඨතීති.
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අපි දැන් ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් පැවසූ දෙය මේ විදිහට දන්නවා. ‘ආයුෂ පවතින්නෙ උණුසුම උපකාරයෙන්’ කියලා. ඒ වගේ ම ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අපි දැන් ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් පැවසූ කරුණ මේ විදිහටත් දන්නවා. ‘උණුසුම පවතින්නෙ ආයුෂ උපකාරයෙන්’ කියල.
යථාකථං පනාවුසෝ ඉමස්ස භාසිතස්ස අත්ථෝ දට්ඨබ්බෝති?
ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔය පැවසූ කරුණ අපි තේරුම් ගත යුත්තේ කොහොම ද?”
තේන හාවුසෝ උපමං තේ කරිස්සාමි. උපමායපිධේකච්චේ විඤ්ඤූ පුරිසා භාසිතස්ස අත්ථං ආජානන්ති. සෙය්‍යථාපි ආවුසෝ තේලප්පදීපස්ස ඣායතෝ අච්චිං පටිච්ච ආභා පඤ්ඤායති, ආභං පටිච්ච අච්චි පඤ්ඤායති, ඒවමේව ඛෝ ආවුසෝ ආයු උස්මං පටිච්ච තිට්ඨති. උස්මාච ආයුං පටිච්ච තිට්ඨතීති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, මං ඕකට උපමාවක් කියන්නම්. උපමාවෙනුත් බුද්ධිමත් කෙනෙක් කරුණු අවබෝධ කරගන්නවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, තෙල් පහනක් දැල්වෙනවා කියල හිතන්න. ඒකෙ පහන් දැල්ල නිසා එළිය පේනවා. එළිය නිසා පහන් දැල්ල පේනවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔන්න ඔය විදිහම යි, ආයුෂ තියෙන්නෙ උණුසුම උපකාරයෙනුයි. උණුසුම තියෙන්නෙ ආයුෂ උපකාරයෙනුයි.”
26. තේව නු ඛෝ ආවුසෝ ආයුසංඛාරා තේව වේදනියා ධම්මා, උදාහු අඤ්ඤේ ආයුසංඛාරා අඤ්ඤේ වේදනියා ධම්මාති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔය ආයු සංස්කාරයත්, විඳින දේවලුත් දෙක ම එකයි ද? එහෙම නැත්නම් ආයු සංස්කාරය වෙන එකක් ද? විඳින දේවල් වෙන එකක් ද?”
න ඛෝ ආවුසෝ තේව ආයුසංඛාරා තේව වේදනියා ධම්මා. තේව ඛෝ ආවුසෝ ආයුසංඛාරා අභිවිංසු තේව වේදනියා ධම්මා, නයිදං සඤ්ඤාවේදයිතනිරෝධං සමාපන්නස්ස භික්ඛුනෝ වුට්ඨානං පඤ්ඤායේථ. යස්මා ච ඛෝ ආවුසෝ අඤ්ඤේ ආයුසංඛාරා, අඤ්ඤේ වේදනියා ධම්මා, තස්මා සඤ්ඤාවේදයිතනිරෝධං සමාපන්නස්ස භික්ඛුනෝ වුට්ඨානං පඤ්ඤායතීති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔය ආයු සංස්කාරයත්, විඳින දේවලුත් එකක් ම නොවෙයි. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, බැරිවෙලාවත් ඔය ආයු සංස්කාරත්, විඳින දේවලුත් එකක් වුනා නම් සඤ්ඤා, විඳීම් නිරුද්ධ වූ නිරෝධ සමාපත්තියට සමවදින භික්ෂුවගේ නැගිටීමක් නම් සිද්ධ වෙන්නෙ නෑ. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ආයු සංස්කාර වෙන දෙයක් නිසා, විඳින දේවලුත් වෙන දෙයක් නිසා තමයි සඤ්ඤා විඳීම් නිරුද්ධ වූ සමාපත්තියට (නිරෝධ සමාපත්තියට) සමවදින භික්ෂුවට නැඟිටින්න පුළුවන් වෙන්නෙ.”
27. යදා නු ඛෝ ආවුසෝ ඉමං කායං කති ධම්මා ජහන්ති, අථායං කායෝ උජ්ඣිතෝ අවක්ඛිත්තෝ සේති යථා කට්ඨං අචේතනන්ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යම් දවසක කරුණු කීයක් මේ කයෙන් නැති වුනොත් ද පැත්තකට දාපු හිත් පිත් නැති දරකඩක් වගේ දෙයක් බවට මේ කය පත්වෙන්නෙ?”
යදා ඛෝ ආවුසෝ ඉමං කායං තයෝ ධම්මා ජහන්ති: ආයු උස්මා ච විඤ්ඤාණං, අථායං කායෝ උජ්ක්‍ධිතෝ අවක්ඛිත්තෝ සේති යථා කට්ඨං අචේතනන්ති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, මේ ශරීරය යම් දවසක කරුණු තුනක් අත්හරිනවා. ඒ ආයුෂත්, උණුසුමත්, විඤ්ඤාණයත් කියන කරුණු තුනයි. එතකොට මේ ශරීරය බැහැර කරල දානවා, හිත් පිත් නැති දරකඩක් වගේ.”
28. ය්වායං ආවුසෝ මතෝ කාල කතෝ, යෝ චායං භික්ඛු සඤ්ඤාවේදයිතනිරෝධං සමාපන්නෝ, ඉමේසං කිං නානාකරණන්ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, මරණයට පත් වූ, කළුරිය කළ මළ කඳක් තියෙනවා. සඤ්ඤා, විඳීම්, නිරුද්ධ වුන සමාපත්තියට සමවැදුණු භික්ෂුවක් ඉන්නවා. මේ දෙකේ තියෙන වෙනස මොකක් ද?”
ය්වායං ආවුසෝ මතෝ කාල කතෝ තස්ස කායසංඛාරා නිරුද්ධා පටිප්පස්සද්ධා. වචීසංඛාරා නිරුද්ධා පටිප්පස්සද්ධා. චිත්තසංඛාරා නිරුද්ධා පටිප්පස්සද්ධා. ආයු පරික්ඛීණෝ. උස්මා වූපසන්තා. ඉන්ද්‍රියානි විපරිභින්නානි. යෝ චායං භික්ඛු සඤ්ඤාවේදයිතනිරෝධං සමාපන්නෝ, තස්සපි කායසංඛාරා නිරුද්ධා පටිප්පස්සද්ධා. වචීසංඛාරා නිරුද්ධා පටිප්පස්සද්ධා. චිත්තසංඛාරා නිරුද්ධා පටිප්පස්සද්ධා. ආයු අපරික්ඛීණෝ. උස්මා අවූපසන්තා. ඉන්ද්‍රියානි විප්පසන්නානි. ය්වායං ආවුසෝ මතෝ කාල කතෝ යෝ චායං භික්ඛු සඤ්ඤාවේදයිතනිරෝධං සමාපන්නෝ, ඉදං තේසං නානාකරණන්ති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, කළුරිය කළ, මැරුණ, මළකඳේ වෙනස මේකයි. ඒකෙ ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස නම් වූ කාය සංස්කාර නිරුද්ධ වෙලා නැතිවෙලා තියෙන්නෙ. විතක්ක, විචාර නම් වූ වචී සංස්කාරත් නිරුද්ධ වෙලා නැතිවෙලා තියෙන්නෙ. සඤ්ඤා විඳීම් නම් වූ චිත්ත සංස්කාරත් නිරුද්ධ වෙලා, නැතිවෙලා තියෙන්නෙ. ඒ වගේ ම ආයුෂත් ගෙවිල ඉවරයි. උණුසුමත් සංසිඳිල ඉවරයි. ඉන්ද්‍රියයනුත් බිඳිලා ඉවරයි.යම් භික්ෂුවක් සඤ්ඤා, විඳීම් නිරුද්ධ වූ නිරෝධ සමාපත්තියට සමවදිනවා. එතකොට ඔහු තුළත් කාය සංස්කාර නිරුද්ධ වෙලා යනවා. නැතිවෙලා යනවා. වචී සංස්කාර නිරුද්ධ වෙලා යනවා. නැතිවෙලා යනවා. චිත්ත සංස්කාර නිරුද්ධ වෙලා යනවා. නැතිවෙලා යනවා. නමුත් ආයුෂ ගෙවිල නෑ. උණුසුම සංසිඳිල නෑ. ඉන්ද්‍රියයන් හරිම ප්‍රසන්නයි. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, කළුරිය කළ, මරණයට පත් වූ, මළ කඳකත් සඤ්ඤා, වේදනා නිරුද්ධ වන සමාපත්තියට සමවදින භික්ෂුවගේත් ඔන්න ඔය වෙනස දකින්න තියෙනවා.”
29. කති පනාවුසෝ පච්චයා අදුක්ඛමසුඛාය චේතෝවිමුත්තියා සමාපත්තියාති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, දුක් සැප රහිත චිත්ත විමුක්තියට සමවදින්න කරුණු කීයක් උපකාර වෙනවා ද?”
චත්තාරෝ ඛෝ ආවුසෝ පච්චයා අදුක්ඛමසුඛාය චේතෝවිමුත්තියා සමාපත්තියා: ඉධාවුසෝ භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බේව සෝමනස්සදෝමනස්සානං අත්ථංගමා අදුක්ඛං අසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉමේ ඛෝ ආවුසෝ චත්තාරෝ පච්චයා අදුක්ඛමසුඛාය චේතෝවිමුත්තියා සමාපත්තියාති.
(පිළිතුර) ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, දුක් සැප රහිත චිත්ත විමුක්තියට සමවදින්න කරුණු හතරක් උපකාර වෙනවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, භික්ෂුව (1) සැප නැතිකරල දානවා. (2) දුකත් නැතිකරල දානවා. (3) කලින් ම සොම්නස් දොම්නස් දෙක අත්හැරලා දානවා. (4) දුක් සැප රහිත පිරිසිදු සිහියත්, උපේක්ෂාවත් තියෙන හතරවෙනි ධ්‍යානය ඇති කරගන්නවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, දුක් සැප රහිත චිත්ත විමුක්තියට සමවදින්න උපකාර වෙන්නෙ ඔය කරුණුයි.”
30. කති පනාවුසෝ පච්චයා අනිමිත්තාය චේතෝවිමුත්තියා සමාපත්තියාති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, නිමිති රහිත චිත්ත විමුක්තියට සමවදින්න කරුණු කීයක් උපකාර වෙනවා ද?”
ද්වේ ඛෝ ආවුසෝ පච්චයා අනිමිත්තාය චේතෝවිමුත්තියා සමාපත්තියා: සබ්බනිමිත්තානඤ්ච අමනසිකාරෝ, අනිමිත්තාය ච ධාතුයා මනසිකාරෝ. ඉමේ ඛෝ ආවුසෝ ද්වේ පච්චයා අනිමිත්තාය චේතෝවිමුත්තියා සමාපත්තියාති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අනිමිත්ත චේතෝවිමුක්තියට සමවදින්න කරුණු දෙකක් උපකාර වෙනවා. (1) කිසි නිමිත්තක් සිහිකරන්නෙ නැතුව ඉන්න ඕන. (2) අනිමිත්ත ධාතුව සිහිකරන්න ඕන. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔන්න ඔය කරුණු දෙක තමයි අනිමිත්ත චේතෝවිමුක්තියට සමවදින්න උපකාර වෙන්නෙ.”
31. කති පනාවුසෝ පච්චයා අනිමිත්තාය චේතෝවිමුත්තියා ඨිතියාති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අනිමිත්ත චේතෝ විමුක්තිය පවත්වන්න කරුණු කීයක් උපකාර වෙනවා ද?”
තයෝ ඛෝ ආවුසෝ පච්චයා අනිමිත්තාය චේතෝවිමුත්තියා ඨිතියා: සබ්බනිමිත්තානඤ්ච අමනසිකාරෝ, අනිමිත්තාය ච ධාතුයා මනසිකාරෝ, පුබ්බේව අභිසංඛාරෝ. ඉමේ ඛෝ ආවුසෝ තයෝ පච්චයා අනිමිත්තාය චේතෝවිමුත්තියා ඨිතියාති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අනිමිත්ත චේතෝවිමුක්තිය පවත්වන්න කරුණු තුනක් උපකාර වෙනවා. (1) සියලු නිමිති සිහි නොකර ඉන්න ඕන. (2) අනිමිත්ත ධාතුව පමණක් සිහිකරන්න ඕන. (3) කලින් ම සමවැදී සිටින කාලය අධිෂ්ඨාන කරගන්න ඕන. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔන්න ඔය කරුණු තුන තමයි අනිමිත්ත චේතෝවිමුක්තිය පවත්වන්න උපකාර වෙන්නෙ.”
32. කති පනාවුසෝ පච්චයා අනිමිත්තාය චේතෝවිමුත්තියා වුට්ඨානායාති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අනිමිත්ත චේතෝවිමුක්තියෙන් නැගිටින්න කරුණු කීයක් උපකාර වෙනවා ද?”
ද්වේ ඛෝ ආවුසෝ පච්චයා අනිමිත්තාය චේතෝවිමුත්තියා වුට්ඨානාය: සබ්බනිමිත්තානඤ්ච මනසිකාරෝ, අනිමිත්තාය ච ධාතුයා අමනසිකාරෝ. ඉමේ ඛෝ ආවුසෝ ද්වේ පච්චයා අනිමිත්තාය චේතෝවිමුත්තියා වුට්ඨානායාති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අනිමිත්ත චේතෝවිමුක්තියෙන් නැගීසිටින්න කරුණු දෙකක් උපකාරී වෙනවා. (1) සියලු නිමිති සිහිකරන්න ඕන. (2) අනිමිත්ත ධාතුව සිහි නොකරන්න ඕන. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔන්න ඔය කරුණු දෙක තමයි අනිමිත්ත චේතෝවිමුක්තියෙන් නැගිටින්න උපකාර වෙන්නෙ.”
33. යා චායං ආවුසෝ අප්පමාණා චේතෝවිමුත්ති යා ච ආකිඤ්චඤ්ඤා චේතෝවිමුත්ති, යා ච සුඤ්ඤතා චේතෝවිමුත්ති, යා ච අනිමිත්තා චේතෝවිමුත්ති, ඉමේ ධම්මා, නානට්ඨා චේව නානාබ්‍යඤ්ජනා ච, උදාහු ඒකට්ඨා බ්‍යඤ්ජනමේව නානන්ති?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යම් අප්‍රමාණ චේතෝවිමුක්තියක් ඇද්ද, යම් ආකිඤ්චඤ්ඤා චේතෝවිමුක්තියක් ඇද්ද, යම් සුඤ්ඤත චේතෝවිමුක්තියක් ඇද්ද, යම් අනිමිත්ත චේතෝවිමුක්තියක් ඇද්ද, මේවා අර්ථ වශයෙනුත් වෙනස් ද? පැහැදිලි කිරීමෙනුත් වෙනස් ද? නැත්නම් අර්ථ වශයෙන් එකක් ද? පැහැදිලි කිරීම්වලින් විතරක් වෙනස් ද?”
යා චායං ආවුසෝ අප්පමාණා චේතෝවිමුත්ති, යා ච ආකිඤ්චඤ්ඤා චේතෝවිමුත්ති, යා ච සුඤ්ඤතා චේතෝවිමුත්ති, යා ච අනිමිත්තා චේතෝවිමුත්ති, අත්ථි ඛෝ ආවුසෝ පරියායෝ යං පරියායං ආගම්ම ඉමේ ධම්මා නානාට්ඨා චේව නානාබ්‍යඤ්ජනා ච, අත්ථි ච ඛෝ ආවුසෝ පරියායෝ යං පරියායං ආගම්ම ඉමේ ධම්මා ඒකට්ඨා, බ්‍යඤ්ජනමේව නානං.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යම් අප්‍රමාණ චේතෝවිමුක්තියක් ඇද්ද, යම් ආකිඤ්චඤ්ඤා චේතෝවිමුක්තියක් ඇද්ද, යම් සුඤ්ඤත චේතෝවිමුක්තියක් ඇද්ද, යම් අනිමිත්ත චේතෝවිමුක්තියක් ඇද්ද, ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔය දේවල් අර්ථ වශයෙනුත් වෙනස් වන, ප්‍රකාශ කිරීම් වශයෙනුත් වෙනස් වෙන, හැටියට කියන්න පුළුවන් ක්‍රමේකුත් තියෙනවා. ඒ වගේම ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔය දේවල් අර්ථ වශයෙන් එකක් ම වෙන, ප්‍රකාශ කිරීම් වශයෙන් විවිධාකාර වන විදිහට විස්තර කරන්න පුළුවන් ක්‍රමේකුත් තියෙනවා.”
34. කතමෝ චාවුසෝ පරියායෝ යං පරියායං ආගම්ම ඉමේ ධම්මා නානාට්ඨා චේව නානාබ්‍යඤ්ජනා ච?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔය දේවල් අර්ථ වශයෙනුත් වෙනස් වන, ප්‍රකාශ කිරීම් වශයෙනුත් වෙනස් වන විදිහට විස්තර කරන්න පුළුවන් ක්‍රමය මොකක් ද?”
ඉධාවුසෝ භික්ඛු මෙත්තාසහගතේන චේතසා ඒකං දිසං ඵරිත්වා විහරති තථා දුතියං තථා තතියං තථා චතුත්ථිං. ඉති උද්ධමධෝ තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලෝකං මෙත්තාසහගතේන චේතසා විපුලේන මහග්ගතේන අප්පමාණේන අවේරේන අබ්‍යාපජ්ඣේන ඵරිත්වා විහරති. කරුණාසහගතේන චේතසා ....(පෙ).... මුදිතාසහගතේන චේතසා ....(පෙ).... උපෙක්ඛාසහගතේන චේතසා ඒකං දිසං ඵරිත්වා විහරති. තථා දුතියං තථා තතියං තථා චතුත්ථිං. ඉති උද්ධමධෝ තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලෝකං උපෙක්ඛාසහගතේන චේතසා විපුලේන මහග්ගතේන අප්පමාණේන අවේරේන අබ්‍යාපජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. අයං වුච්චතාවුසෝ අප්පමාණා චේතෝවිමුත්ති.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, මෙහි භික්ෂුව මෙත් සිතින් යුතු ව එක් දිශාවකට පතුරුවා වාසය කරනවා. ඒ වගේම දෙවෙනි, තුන්වෙනි, හතර වෙනි දිශාවන්ට ත් පතුරුවා වාසය කරනවා. ඒ විදිහට ම උඩ, යට, හරහට, හැම තැන ම, හැම ලෙස ම, හැම ලොවට විපුල ලෙස සමාධිමත් සිතින් ප්‍රමාණ රහිත කොට වෛර නැති, තරහ නැති මෙත් සිත පතුරුවාගෙන ඉන්නවා. ඒ වගේම කරුණා සහගත සිත ....(පෙ).... මුදිතා සහගත සිත ....(පෙ).... උපේක්ෂා සහගත සිත එක් දිශාවකට පතුරුවාගෙන ඉන්නවා. ඒ වගේම දෙවෙනි, තුන්වෙනි, හතරවෙනි දිශාවන්ට ත් පතුරුවා ගෙන ඉන්නවා. ඒ වගේම උඩ, යට, හරහට, හැම තැන ම, හැම ලෙස ම, හැම ලොවට විපුල වූ සමාධිමත් සිතින් ප්‍රමාණ රහිත කොට වෛර නැති, තරහ නැති උපේක්ෂා සිත පතුරුවාගෙන ඉන්නවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඒකට කියන්නෙ ‘අප්පමාණ චේතෝවිමුක්තිය’ කියලයි.
කතමා චාවුසෝ ආකිඤ්චඤ්ඤා චේතෝවිමුත්ති?
ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ආකිඤ්චඤ්ඤා චේතෝවිමුක්තිය කියන්නෙ මොකක් ද?
ඉධාවුසෝ භික්ඛු සබ්බසෝ විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම නත්ථි කිඤ්චීති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං වුච්චතාවුසෝ ආකිඤ්චඤ්ඤා චේතෝවිමුත්ති.
ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, මෙහි භික්ෂුව සියලු ආකාරයෙන් විඤ්ඤාණඤ්චායතනය ඉක්මවා ‘මොකවත් නෑ’ කියල ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සමාධිය ඇති කරගෙන ඉන්නවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, මේකට තමයි ‘ආකිඤ්චඤ්ඤා චේතෝවිමුක්තිය’ කියල කියන්නෙ.
කතමා චාවුසෝ සුඤ්ඤතාචේතෝවිමුත්ති?
ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, සුඤ්ඤත චේතෝවිමුක්තිය කියන්නෙ මොකක් ද?
ඉධාවුසෝ භික්ඛු අරඤ්ඤගතෝ වා රුක්ඛමූලගතෝ වා සුඤ්ඤාගාරගතෝ වා ඉති පටිසඤ්චික්ඛති: සුඤ්ඤමිදං අත්තේන වා අත්තනියේන වාති. අයං වුච්චතාවුසෝ සුඤ්ඤතා චේතෝවිමුත්ති.
ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, භික්ෂුවක් අරණ්‍යකට ගිහිල්ල හරි, රුක් සෙවනකට ගිහිල්ල හරි, නිදහස් තැනකට ගිහිල්ල හරි, මේ විදිහට නුවණින් විමසනවා. ‘මේ ජීවිතය ආත්මය කියන දෙයිනුත් හිස් එකක්. ආත්මයකට අයිතියි කියන දේ වලිනුත් හිස් එකක්’ කියලා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔන්න ඕකටයි ‘සුඤ්ඤත චේතෝවිමුක්තිය’ කියන්නෙ.
කතමා චාවුසෝ අනිමිත්තා චේතෝවිමුත්ති?
ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අනිමිත්ත චේතෝවිමුක්තිය කියන්නෙ මොකක් ද?
ඉධාවුසෝ භික්ඛු සබ්බනිමිත්තානං අමනසිකාරා අනිමිත්තං චේතෝසමාධිං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං වුච්චතාවුසෝ අනිමිත්තා චේතෝවිමුත්ති.
ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, මෙහි භික්ෂුව සියලු නිමිති සිහි නොකර අනිමිත්ත චිත්ත සමාධිය ඇති කරගෙන ඉන්නවා. ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, මේකට කියන්නෙ ‘අනිමිත්ත චේතෝවිමුක්තිය’ කියල.
අයං ඛෝ ආවුසෝ පරියායෝ යං පරියායං ආගම්ම ඉමේ ධම්මා නානාට්ඨා චේව නානාබ්‍යඤ්ජනාච.
ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔය දේවල් අර්ථ වශයෙන් වෙනස් වෙන, ප්‍රකාශ කිරීම් වශයෙනුත් වෙනස් වෙන ක්‍රමය ඔන්න ඕක තමයි.”
35. කතමෝ චාවුසෝ පරියායෝ යං පරියායං ආගම්ම ඉමේ ධම්මා ඒකට්ඨා බ්‍යඤ්ජනමේව නානං?
(ප්‍රශ්නය) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, අර්ථ වශයෙන් එකක් ම වෙන, ප්‍රකාශ කිරීම් වශයෙන් පමණක් වෙනස් වන ක්‍රමයක් තියෙනවා නම්, ඒ ක්‍රමේ මොකක් ද?”
රාගෝ ඛෝ ආවුසෝ පමාණකරණෝ, දෝසෝ පමාණකරණෝ, මෝහෝ පමාණකරණෝ. තේ ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනෝ පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාව කතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. යාවතා ඛෝ ආවුසෝ අප්පමාණා චේතෝවිමුත්තියෝ, අකුප්පා තාසං චේතෝවිමුත්ති අග්ගමක්ඛායති. සා ඛෝ පනාකුප්පා චේතෝවිමුත්ති සුඤ්ඤා රාගේන සුඤ්ඤා දෝසේන සුඤ්ඤා මෝහේන.
(පිළිතුර) “ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, රාගය කියන්නෙ සසර දුකට ජීවිතය සීමා කරන දෙයක්. ද්වේෂය කියන්නෙ සසර දුකට ජීවිතය සීමා කරන දෙයක්. මෝහය කියන්නෙ සසර දුකට ජීවිතය සීමා කරන දෙයක්. ඒ රාග, ද්වේෂ, මෝහ රහතන් වහන්සේට ප්‍රහාණය වෙලා තියෙන්නෙ. මුලින් ම සිඳිල තියෙන්නෙ. කරටිය කැඩිච්ච තල් ගසක් වගේ වෙලා තියෙන්නෙ. අභාවයට පත්වෙලා තියෙන්නෙ. ආයෙමත් නූපදින ස්වභාවයට පත්වෙලයි තියෙන්නෙ. ඒ නිසා ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යම්තාක් අප්‍රමාණ චේතෝ විමුක්තීන් ඇද්ද, ඒ සියල්ලෙන් අග්‍රවෙන්නෙ මේ අරහත් ඵල විමුක්තියයි. ඒ චිත්ත විමුක්තිය කිසිසේත් වෙනස් වෙන්නෙ නෑ. ඒ චිත්ත විමුක්තිය රාගයෙන් හිස් වෙලා තියෙන්නෙ. ද්වේෂයෙන් හිස් වෙලා තියෙන්නෙ. මෝහයෙන් හිස් වෙලා තියෙන්නෙ.
රාගෝ ඛෝ ආවුසෝ කිඤ්චනෝ, දෝසෝ කිඤ්චනෝ, මෝහෝ කිඤ්චනෝ. තේ ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනෝ පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. යාවතා ඛෝ ආවුසෝ ආකිඤ්චඤ්ඤා චේතෝවිමුත්තියෝ, අකුප්පා තාසං චේතෝවිමුත්ති අග්ගමක්ඛායති. සා ඛෝ පනාකුප්පා චේතෝවිමුත්ති සුඤ්ඤා රාගේන, සුඤ්ඤා දෝසේන සුඤ්ඤා මෝහේන.
ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, රාගය කියන්නෙ සසර දුක හැදෙන දෙයක්. ද්වේෂය කියන්නෙ සසර දුක හැදෙන දෙයක්. මෝහය කියන්නෙ සසර දුක හැදෙන දෙයක්. රහත් භික්ෂුවට ඒ රාග, ද්වේෂ, මෝහ නැතිවෙලා තියෙන්නෙ. මුලින් ම සිඳිලයි තියෙන්නෙ. කරටිය කැඩිච්ච තල් ගහක් වගේ වෙලා තියෙන්නෙ. අභාවයට පත්වෙලයි තියෙන්නෙ. ආයෙමත් නූපදින ස්වභාවයට පත්වෙලා තියෙන්නෙ. ඒ නිසා ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යම්තාක් ආකිඤ්චඤ්ඤා චේතෝ විමුක්තීන් ඇද්ද, ඒ සියල්ලෙන් අග්‍රවෙන්නෙ, මේ අරහත් ඵල විමුක්තියයි. ඒ චිත්ත විමුක්තිය කිසිසේත් වෙනස් වෙන්නෙ නෑ. ඒ චිත්ත විමුක්තිය රාගයෙන් හිස් වෙලා තියෙන්නෙ. ද්වේෂයෙන් හිස් වෙලා තියෙන්නෙ. මෝහයෙන් හිස් වෙලා තියෙන්නෙ.
රාගෝ ඛෝ ආවුසෝ නිමිත්තකරණෝ, දෝසෝ නිමිත්තකරණෝ, මෝහෝ නිමිත්තකරණෝ. තේ ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනෝ පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාව කතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. යාවතා ඛෝ, ආවුසෝ, අනිමිත්තා චේතෝවිමුත්තියෝ, අකුප්පා තාසං චේතෝවිමුත්ති අග්ගමක්ඛායති. සා ඛෝ පනාකුප්පා චේතෝවිමුත්ති සුඤ්ඤා රාගේන, සුඤ්ඤා දෝසේන, සුඤ්ඤා මෝහේන.
ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, රාගය කියන්නෙ සසර දුකට නිමිති හදන දෙයක්. ද්වේෂය කියන්නෙ සසර දුකට නිමිති හදන දෙයක්. මෝහය කියන්නෙ සසර දුකට නිමිති හදන දෙයක්. රහත් භික්ෂුවට ඒ රාග, ද්වේෂ, මෝහ ප්‍රහාණය වෙලා තියෙන්නෙ. මුලින් ම සිඳිල තියෙන්නෙ. කරටිය කැඩිච්ච තල් ගහක් වගේ වෙලා තියෙන්නෙ. අභාවයට පත්වෙලයි තියෙන්නෙ. ආයෙමත් නූපදින ස්වභාවයට පත්වෙලා තියෙන්නෙ. ඒ නිසා ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, යම්තාක් අනිමිත්ත චේතෝ විමුක්තීන් ඇද්ද ඒ සියල්ලෙන් අග්‍රවෙන්නෙ මේ අරහත් ඵල විමුක්තියයි. ඒ චිත්ත විමුක්තිය කිසිසේත් වෙනස් වෙන්නෙ නෑ. ඒ චිත්ත විමුක්තිය රාගයෙන් හිස් වෙලා තියෙන්නෙ. ද්වේෂයෙන් හිස් වෙලා තියෙන්නෙ. මෝහයෙන් හිස් වෙලා තියෙන්නෙ.
අයං ඛෝ ආවුසෝ පරියායෝ යං පරියායං ආගම්ම ඉමේ ධම්මා ඒකට්ඨා, බ්‍යඤ්ජනමේව නානන්ති.
ප්‍රිය ආයුෂ්මතුන් වහන්ස, ඔය දේවල් අර්ථ වශයෙන් එකක් ම වෙන, ප්‍රකාශ කිරීම් වශයෙන් විතරක් වෙනස් වන ක්‍රමයක් තියෙනවා කියල කිව්වෙ මේකට තමයි.”
ඉදමවෝචායස්මා සාරිපුත්තෝ, අත්තමනෝ ආයස්මා මහාකොට්ඨිතෝ ආයස්මතෝ සාරිපුත්තස්ස භාසිතං අභිනන්දීති.
ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් වහන්සේ මෙය වදාළා. ආයුෂ්මත් මහා කොට්ඨිතයන් වහන්සේ මේ ගැන ගොඩාක් සතුටු වුනා. ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් වහන්සේ වදාළ දේශනාව සාදු නාද නංවමින් ඉතා සතුටින් පිළිගත්තා.
සාදු! සාදු!! සාදු!!!
මහාවේදල්ල සුත්තං තතියං.
ප්‍රශ්නෝත්තර සාකච්ඡාවක් වශයෙන් වදාළ විස්තරාත්මක දෙසුම නිමා විය
english translation - Mahāvedalla Sutta
Mahāvedalla Sutta (The Greater Series of Questions and Answers)
In this discourse, Venerable Mahākoṭṭhita engages in a dialogue with Venerable Sāriputta, asking various questions related to the nature of wisdom, consciousness, and other fundamental aspects of the Buddha's teachings. The main themes covered include:
- Wisdom and Understanding: Mahākoṭṭhita asks Sāriputta what wisdom is. Sāriputta explains that wisdom is understanding things as they truly are. He elaborates that wisdom is knowing the nature of things like impermanence, suffering, and non-self (anicca, dukkha, anattā).
- Perception and Knowledge: They discuss the relationship between perception and knowledge. Sāriputta explains that although these are closely connected, they are distinct mental factors. Perception recognizes objects, while knowledge comprehends them deeply.
- Consciousness: Mahākoṭṭhita questions Sāriputta on the nature of consciousness. Sāriputta explains that consciousness is dependent on conditions—such as sight on visible objects—and that it is impermanent, arising and ceasing based on these conditions.
- Feelings (Vedanā): Sāriputta explains the different types of feelings—pleasant, painful, and neutral. They discuss how a wise person understands feelings and doesn’t get attached to them, leading to liberation.
- Mental Development: The dialogue also covers the development of mental faculties through meditation and insight, leading to the end of suffering.
- Liberation: Sāriputta clarifies how a practitioner, by understanding the nature of the aggregates (form, feeling, perception, formations, and consciousness), can reach full liberation (Nibbāna).
Overall, the Mahāvedalla Sutta provides deep insight into the workings of the mind and the nature of wisdom and liberation. It emphasizes the importance of understanding the true nature of existence—through the cultivation of wisdom, insight into impermanence, and non-attachment to mental and physical phenomena—as the path to enlightenment.